Tôi có một thói quen tự nhận cũng không tệ lắm, đó là mỗi tuần đều ra sân vận động chạy bộ vài lần, dù sao thì việc học tập cường độ cao cũng có yêu cầu nhất định về thể chất.

Vào buổi chiều vài ngày trước khi về nhà, tôi lại đến đường chạy nhựa, điều chỉnh nhịp thở và chạy chậm dưới ánh sáng ban ngày mờ ảo.

Thời điểm thi thể dục cấp 3, tôi đã được học chuyên sâu về phương pháp thở ba bước, bây giờ chỉ cần chạy bộ là tôi tự động chuyển sang trạng thái này.

Khoảng mười mấy phút sau, tôi để ý thấy một cái bóng trông rất rắn chắc trên sân bóng đá đang vẫy tay chào tôi.

"Đây chẳng phải là Thành sao, lâu lắm rồi không gặp."

"À, chào anh."

Năm nhất đại học tôi từng tham gia một đội bóng đá, người đó là đội trưởng cũ của tôi. Anh ấy tên là Chung Mộng Tầm, thuộc khoa Lịch sử, năm nay chắc là năm tư rồi. Nghe nói anh ấy được học thẳng lên cao học với một giáo sư rất giỏi của trường, bây giờ ngày nào cũng bận đọc sách.

Sân vận động rộng lớn ẩm ướt, không có gió nhưng vẫn rất lạnh. Tôi mặc áo khoác treo ở trên kệ áo khoác, theo anh ấy ra hiệu đi tới. Người trước mặt có vóc dáng cường tráng và tứ chi to khỏe, nhưng trên mặt vẫn toát lên vẻ phong độ thư sinh.

Dáng vẻ thô kệch, tinh thần văn minh. Tôi chỉ có thể miêu tả anh ấy như vậy.

"Dạo này thế nào rồi Thành, có bận không?" Anh ấy vừa tâng bóng bằng một chân vừa nói với tôi.

"Khá ổn, dạo này hơi bận, anh cũng về muộn vậy à?"

Bây giờ trường học đã rất vắng vẻ, đi đâu cũng không phải xếp hàng.

"Ừ, anh vừa làm xong thực tập khảo cổ."

"À, là vào thời điểm này sao? Hình như trước đây em nghe nói là chỉ có vào kỳ nghỉ hè."

"Em có biết cái hố lớn ở phía nam không?"

Tôi hiểu rồi, anh ấy bị coi như là lao động khổ sai rồi.

"Anh nói di tích thời Đường đó à? Em xem tin tức nói là của hơn một nghìn năm trước."

"Không chắc chắn có phải là thời Đường hay không, chỉ là phát hiện ra tiền xu thời Đường trong đó thôi. Bây giờ vẫn chưa xác định được là của thời đại nào. Em có biết bây giờ không cho phép người không phận sự đến gần di tích đó nữa không?"

"Hả? Xảy ra chuyện gì vậy?"

Chắc là đã phát hiện ra bảo vật quốc gia nào đó nên mới bị đối xử như vậy.

"Em không thấy mấy ngày nay bên đó đã bị cảnh sát vũ trang bao vây rồi sao? Nghe nói là đã phát hiện ra thứ gì đó ghê gớm lắm, sinh viên bình thường như chúng ta cũng không có tư cách biết được tin tức gì."

Anh ấy móc chân đá quả bóng lên, quả bóng bay lên đầu anh ấy một cách thuận lợi, nảy lên hai cái rồi rơi chính xác vào lòng bàn tay.

"Cái hố đó... thể tích lớn như vậy, bên trong chắc có không ít đồ vật nhỉ."

"Thực ra đó chỉ là một lối vào, lúc đó chúng ta chỉ được yêu cầu dọn dẹp hai ngăn nhỏ xung quanh cửa, nhưng hình như có một bức tường bị chôn vùi ở sâu hơn nữa."

Hơi nóng do chạy bộ trong cơ thể dần dần tan biến, gió lạnh thổi qua khiến tôi chảy nước mũi. Còn Chung Mộng Tầm đối diện chỉ mặc một chiếc áo bóng đá dài tay mỏng manh nhưng toàn thân lại tỏa ra hơi nóng.

"Chỉ hai gian phòng nhỏ thôi mà đã lớn như vậy rồi."

"Thực ra chúng ta chỉ đào ra một góc của bức tường, nhưng... đó không phải là phần thần kỳ nhất." Anh ấy vô thức hạ thấp giọng.

"Anh nghe nói cái cổng đó hình như được làm bằng kim loại có cường độ rất cao, thời Đường không thể nào có công nghệ này."

Tôi cảm thấy điều này hơi giống đô thị quái đàm, nhưng vẫn làm ra vẻ mặt rất ngạc nhiên để phối hợp với anh ấy.

"Thôi, không nói chuyện này nữa, đi ăn một xiên đi, hai anh em mình lâu lắm rồi không gặp nhau. Chuyện hôm nay anh kể cho em nghe, em đừng nói với ai khác nha..."

...

Món thịt nướng rất thú vị, sau khi ăn no bạn sẽ cảm thấy hơi ngán, nhưng sau một thời gian lại rất thèm ăn. Sự thèm ăn theo chu kỳ này đã khiến cho các quán nướng trở thành nhu cầu thiết yếu của mọi thành phố, đặc biệt là ở miền Bắc.

Tôi với anh cùng đi một trạm tàu điện ngầm đến quán nhỏ mà chúng tôi thường lui tới, bình thường chúng tôi đều quét mã xe đạp công cộng để đạp xe qua đó, nhưng bây giờ đạp xe thì quá lạnh.

Quán nướng này nằm sâu trong hẻm, trên tường cạnh cửa chỉ dán một tấm biển kim loại nhỏ, nếu không thường xuyên đến thì sẽ không bao giờ để ý đến nơi này. Đẩy tấm rèm giữ nhiệt ra có thể nhìn thấy sàn đá mài lộn xộn và chân tường màu xanh nhạt, ngay sau đó tôi đã bị những giọt nước nhỏ li ti trên kính che khuất tầm nhìn.

Trong căn phòng nhỏ tỏa ra mùi ẩm mốc thoang thoảng, đang giãy giụa dưới mùi nồng nặc của than củi và gia vị. Chúng tôi tìm một chỗ ngồi cạnh tường, ông chủ mặc tạp dề đưa từ trên giá xuống một chiếc ấm giữ nhiệt, bên trong là Autumn Pear Paste nóng hổi.

"Hai xiên thận dê, mười xiên thịt dê, mười xiên sụn nướng, mười xiên mề gà, thêm một quả cà nướng..."

Chung Mộng Tầm vừa lật giở menu nhựa vừa nói với ông chủ một tràng dài.

"Lại thêm hai chai nhị oa đầu."

"Được rồi, còn gì nữa không?"

"Anh... có phải hơi nhiều rồi không..."

"Không sao, anh mời, hai anh em mình tâm sự cho đã."

Anh ấy là người Đông Bắc, thuộc tuýp người rất dễ kết bạn. Thực ra lúc nói chuyện bình thường anh ấy hoàn toàn không có giọng Đông Bắc, bây giờ thả lỏng mới lộ ra.

"Dạo này em đang bận gì vậy, có phải đang làm nghiên cứu không?"

"Vâng, bọn em đang nghiên cứu hệ thống phức tạp."

"Đó là cái gì vậy?"

"Em cũng không giải thích rõ được ý nghĩa cụ thể là gì... Để em tra xem."

Hệ thống phức tạp (Complex Systems), hay còn gọi là tính chất phức tạp (Complexity)[note64281], chủ yếu nghiên cứu cấu trúc và hành vi hệ thống ở cấp độ vĩ mô do sự tương tác giữa các hệ thống con ở cấp độ vi mô tạo nên.

Đây là định nghĩa chính thức của Sở Nghiên cứu Viện Toán học và Khoa học Hệ thống thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc.

"Ờm, nói một cách đơn giản, hệ thống phức tạp cho rằng các cá thể cấu thành hệ thống sau khi tương tác với nhau sẽ xuất hiện những hành vi tổng thể kỳ diệu."

"Ví dụ như, hành vi gì?"

"Ví dụ như, não người thông qua sự tương tác của mỗi tế bào thần kinh có thể xuất hiện trí thông minh, đàn kiến thông qua sự tương tác của mỗi cá thể xuất hiện khả năng ra quyết định, xã hội loài người cũng là một hệ thống phức tạp..."

Trong lúc nói chuyện, ông chủ cầm một nắm xiên thịt bốc khói nghi ngút đi tới, thịt nướng điểm xuyết thì là trông vô cùng hấp dẫn.

"Ớt bột tự rắc nhé, ở trên bàn đấy."

"Vậy các em có đặc biệt quan tâm đến... hành vi cụ thể nào đó không? Chỉ nghiên cứu lý thuyết trừu tượng thôi à?"

Anh ấy vừa nhai sụn giòn vừa nói, trong miệng phát ra tiếng răng rắc.

"Hiện tại em chủ yếu đang tìm hiểu hai hành vi cụ thể là hỗn độn và tự tổ chức, chúng đều tồn tại rộng rãi trong tự nhiên, và có mối liên hệ nhất định với nhau."

Im lặng trong chốc lát, Chung Mộng Tầm có vẻ không hiểu lời tôi nói, suy nghĩ một lúc rồi anh ấy cầm miếng thận dê lên cắn một miếng.

"Anh, em có một câu hỏi muốn hỏi anh."

"Hửm? Em nói đi!"

"Anh nghĩ trong tiến trình lịch sử loài người, hiệu ứng cánh bướm có thể đóng vai trò lớn đến mức nào?"

Hiệu ứng cánh bướm, thực ra là một phép ẩn dụ phổ biến nhưng không chính xác của lý thuyết hỗn độn, nó chỉ mô tả tính bất định của kết quả hỗn độn, nhưng không nói rằng quỹ đạo hỗn độn vẫn nằm trong một phạm vi nhất định.

"Hiệu ứng cánh bướm... hình như là nói đến việc ảnh hưởng từ cái nhỏ đến đại cục phải không?"

"Đúng thế... Em đang nghĩ có phải sẽ có một chuỗi các sự kiện ngẫu nhiên liên kết với nhau cuối cùng thay đổi tiến trình lịch sử một cách to lớn hay không."

"Trong lịch sử có thể có rất nhiều trường hợp như vậy."

Anh ngừng nhai, chắc là đang nghĩ ví dụ.

"Cuối thời nhà Minh có một người tên là Mao Vũ Kiện, ông ta rất sợ vợ, nhưng lại không kiềm chế được bản thân."

Anh ấy bắt đầu hình thức kể chuyện, hồi năm nhất đại học trong thời gian nghỉ giải lao luyện tập bóng đá tôi rất thích nghe anh ấy kể chuyện xưa nay, có cảm giác như người lạc vào cảnh giới kỳ lạ.

"Có lần ông ta dẫn tiểu thiếp về nhà, bị vợ bắt quả tang, còn bắt ông ta quỳ một ngày một đêm. Người này ôm hận trong lòng, muốn tìm một nơi để trút giận, dù sao cũng không dám trút giận lên vợ.

Ông ta nghĩ kỹ lại, tại sao vợ mình lại về nhanh như vậy? Là vì hệ thống bưu chính của nhà Minh đấy.

Ông ta càng nghĩ càng tức giận, lại liên tưởng đến việc có nhiều người như vậy còn ăn rất nhiều tiền thuế, nên đã cùng Lưu Mậu dâng sớ lên Sùng Trinh[note64282] nói muốn bãi bỏ trạm dịch.

Sau đó Sùng Trinh đồng ý, mấy chục vạn người nhà Minh thất nghiệp, trong đó có một người nuôi ngựa tên là Lý Tự Thành."

Tôi gật đầu, vừa định đưa ra nhận xét thì anh ấy lại tiếp tục nói.

"Ngoài ra còn vô số sự kiện ngẫu nhiên khác, ví dụ như trận mưa lớn cuối năm thời nhà Tần[note64283], vụ ám sát đại vương công Ferdinand, sự kiện 911... Có lẽ việc chúng ta ăn thịt nướng cũng đã ảnh hưởng đến tiến trình lịch sử rồi."

"Thì ra là vậy..."

"Nhưng cũng không thể lấy một vài ví dụ để đánh giá toàn bộ. Trường phái Annales[note64284] đã phân loại thang thời gian trong nghiên cứu lịch sử thành thời gian dài, thời gian trung bình và thời gian ngắn.

Thời gian dài là ảnh hưởng của tự nhiên đóng vai trò chủ yếu, thời gian trung bình là ảnh hưởng của giai đoạn phát triển xã hội, thời gian ngắn mới là cá nhân hoặc sự kiện ngẫu nhiên. Braudel đã ví ảnh hưởng của cá nhân trong thời gian ngắn như những con sóng trong đại dương lịch sử."

Đây là một lý do khác khiến tôi thích trò chuyện với anh ấy, anh ấy có thể lấy nhỏ để thấy lớn, giải thích một số nguyên lý của khoa học xã hội, tôi còn có thể học hỏi được thêm chút kiến thức.

"Những bước ngoặt lớn trong lịch sử tuy là do những nhân vật then chốt mang lại, nhưng điều kiện xã hội và kỹ thuật đã cung cấp nền tảng vật chất và sân khấu cho nó, hạn chế phạm vi xảy ra của bước ngoặt.

Lúc rời khỏi quán nướng thì tàu điện ngầm đã ngừng hoạt động, hai người đàn ông chúng tôi hơi say men rượu vừa đi vừa nói chuyện lớn tiếng trên đường phố lạnh lẽo trở về trường. Rượu khiến con người ta thoát khỏi thực tại, những phiền muộn của năm sau cứ để năm sau rồi tính.

Thành phố tắt đèn rất yên tĩnh, những cành cây khô bên đường như muốn chọc thủng bầu trời, nhưng chỉ chọc ra được vài lỗ nhỏ li ti, ánh sáng từ bên ngoài chiếu vào từ đó.

Chúng tinh la liệt dạ minh thâm, nham điểm cô đăng nguyệt vị trầm. [note57911]